Helseatlas for psykisk helsevern og rusbehandling

Les meir: fleire resultat og analysar finst i rapporten.

Psykiske lidingar blir ofte kalla «de unges lidelser», og i dei fleste tilfelle har lidinga vist seg hos pasienten før fylte 25 år. Gutar i psykisk helsevern blir i stor grad tilvist i barneskolealder. Hos gutar er utviklingsforstyrringar og adferdsforstyrringar mest vanlege tilstandar, og mistanke om hyperkinetisk forstyrrelse (ADHD) vanleg årsak for tilvising. Hovedvekta av jentene i psykisk helsevern blir tilvist i ungdomsskolealder. Vanlege grunnar for tilvisinga er mistanke om depresjon eller angstliding, og frå puberteten også tilpassingsforstyrringar og spiseforstyrringar. For dei minste barna kan kontakt med psykisk helsevern gjelde mødre med fødselsdepresjon, barn med autisme, premature, rusmiddelskadde eller samansett barnevernsproblematikk. 95 % av behandlinga for barn og unge i psykisk helsevern skjer poliklinisk, og dei fleste opphalda i døgnbehandling er frivillig.

Poliklinisk behandling

Barn og unge mellom 0 og 17 år som i 2014--2018 hadde minst ein poliklinisk kontakt i psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar eller hos avtalespesialistar i psykisk helsevern, er inkludert i utvalet.

Polikliniske kontaktar er definert som kontaktar der pasienten (eller pårørande) var fysisk til stades, og blei skriven inn og ut same dato (inkluderer både polikliniske konsultasjonar og dagbehandlig). Indirekte polikliniske kontaktar er ikkje inkludert.

Resultat

Kvart år var det 49 000 barn og unge i poliklinisk behandling ved psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert rusbehandling eller hos avtalespesialist psykisk helsevern, til saman 584 000 polikliniske kontaktar per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 36 til 58 barn og unge i poliklinisk behandling per 1 000 innbyggarar per år. Kontaktraten varierte i buområda frå 429 til 726 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med 517 som gjennomsnittleg årsrate.

Barn og unge hadde i gjennomsnitt 12 polikliniske kontaktar per år, og talet varierte i buområda frå 8 til 16 polikliniske kontaktar per år.

Poliklinisk behandling for barn og unge (0-17 år) i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Tal kontaktar, tal pasientar og kontaktar per pasient fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Barn og unge i poliklinisk behandling er ei stor pasientgruppe innan psykisk helsevern. Buområda med lågare folketal tenderer til å ha fleire pasientar i forhold til innbyggartal. Variasjonen mellom buområda er likevel liten både for kontaktratar og pasientratar.

Nedgangen i poliklinisk kontaktrate for Noreg i 2018 kan vere påverka av både innføring av nytt journalsystem i nokre helseføretak i perioden, og ein auke i tenestetilbodet for barn og unge si psykiske helse i kommunane.

Barn og unge i poliklinisk behandling - ulike alderssegment

Barn i alderen 0-5 år hadde færrast polikliniske kontaktar. Kontaktraten varierte i buområda frå 37 til 212 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med 92 som gjennomsnittleg årsrate. Kontaktraten for barn i alderen 6-12 år varierte i buområda frå 377 til 750 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med 524 som gjennomsnittleg årsrate. I alderen 13-17 år var den polikliniske kontaktraten for barn og unge størst, med 1 006 som gjennomsnittleg årsrate. Raten varierte i buområda frå 731 til 1 469 kontaktar per 1 000 innbyggarar.

Barn og unge er den nest største pasientgruppa i helseatlas for psykisk helsevern og rusbehandling. Variasjonen i poliklinisk behandling for 0-17 år er liten både for kontaktratar og pasientratar.

For aldersgruppa 13-17 år er jenter i fleirtal og kontaktraten den høgaste i helseatlas for psykisk helsevern og rusbehandling. Raten er høgare enn tilsvarande ratar for vaksne og eldre.

Bruk av poliklinikk for dei ulike alderssegmenta varierer i buområda. Enkelte buområde har relativt høg kontaktrate for barn i gruppa 0--5 år, mens andre har relativt høg kontaktrate i alle alderssegment, og i somme buområde er kontaktratane høge frå tenåra.

Barn og unge - indirekte polikliniske kontaktar

Barn og unge mellom 0 og 17 år som i 2014-2018 hadde minst ein indirekte kontakt i psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar eller hos avtalespesialistar i psykisk helsevern, er inkludert i utvalet. Indirekte kontaktar er kontaktar der pasienten (eller pårørande) ikkje var fysisk til stades, og er definert som episodar der variabelen «kontakttype» har verdien «Indirekte pasientkontakt», eller der variabelen «polIndir» ikkje er tom. For psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar er P-takstane P13, P14, P23, P24, P31 og særkodane B0009, B0010, B0011, B0017 inkludert. Hos avtalespesialistar er takstane 26, 31a-f, 33a-b, 60a-b, 70a-b, 80a-b inkludert.

Kvart år var det nær 275 000 indirekte polikliniske kontaktar for barn og unge i Noreg. Raten for indirekte kontaktar varierte i buområda frå 154 til 357 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med 243 som gjennomsnittleg årsrate.

Indirekte kontaktar utgjorde på landsnivå 32 % av alle polikliniske kontaktar for barn og unge, men varierte mellom buområda frå 24 til 43 %.

Dei registrerte typar indirekte kontaktar gikk i retning av fleire telefonsamtalar med pasientane og samarbeidsmøter om pasientane. Tal samarbeidsmøter om pasienten med førstelinjetenesta og anna teneste auka tydeleg dei siste åra i perioden, mens det blei registrert få indirekte kontaktar per telemedisin og tele-/videokonferanse. Endringane kan henge saman med innføring av innsatsstyrt finansiering (ISF), og større fokus på koding også av indirekte kontaktar.

Direkte og indirekte kontaktar i poliklinisk behandling. Barn og unge (0-17 år) i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Alle kontaktar (inkluderer direkte og indirekte kontaktar, gjennomsnittsverdiar per år), prosentdel direkte og prosentdel indirekte kontaktar for perioden 2014-2018.

Døgnbehandling

Barn og unge mellom 0 og 17 år som i 2014-2018 hadde minst eitt døgnopphald i psykisk helsevern er inkludert.

Døgnopphald er definert som opphald på meir enn null døgn i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Døgnopphald med mindre enn åtte timar mellom utskriving og ny innskriving er slått saman. Opphald lengre enn 365 dagar er ekskludert. Årsratane er registrert på året pasienten blei utskriven.

Resultat

Kvart år hadde 1 770 barn og unge døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert rusbehandling, med omtrent 2 600 opphald per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 0,7 til 4,0 barn og unge i døgnbehandling per 1 000 innbyggarar per år.

Opphaldsraten varierte i buområda frå 0,9 til 5,8 døgnopphald per 1 000 innbyggarar, med 2,3 som gjennomsnittleg årsrate. Opphald for barn og unge varte i gjennomsnitt 27 døgn, men varierte særleg mykje mellom buområda frå 14 til 68 døgn per opphald.

Døgnbehandling for barn og unge (0-17 år) i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Tal pasientar, tal opphald og døgn per opphald fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Det er relativt få barn og unge innlagt til døgnbehandling, men variasjonen er særleg stor både for opphaldsratar og pasientratar. Forskjellane i varigheit av opphalda er markant, med nesten fem gonger lengre opphald i buområde med lengst opphald enn i buområde med kortast.

Halvparten av innbyggarane i Noreg vil oppleve å få ei psykisk liding i løpet av livet. Psykiske sjukdommar rammar i stor grad den yngre del av innbyggarane, og angst og depresjon er dei hyppigaste tilstandane. Ruslidingar førekjem hyppig, også saman med andre psykiske lidingar. Psykoselidingar er forholdsvis sjeldne (1-3,5 %). Nokre tilstandar har svært god prognose, mens andre kan gi meir kroniske lidingar. Psykiske lidingar- og åtferdsforstyrringar utgjer med 36 % den største gruppa av dei uføretrygda.

Poliklinikk

Vaksne mellom 18 og 64 år, som i 2014-2018 hadde minst ein poliklinisk kontakt i psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar eller hos avtalespesialistar i psykisk helsevern, er inkludert i utvalet.

Polikliniske kontaktar er definert som kontaktar der pasienten (eller pårørande) var fysisk til stades, og blei skriven inn og ut same dato (inkluderer både polikliniske konsultasjonar og dagbehandlig). Indirekte polikliniske kontaktar er ikkje inkludert.

Resultat

Kvart år var over 180 000 vaksne i poliklinisk behandling ved psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert rusbehandling eller avtalespesialist psykisk helsevern, med nær 2 250 000 polikliniske kontaktar per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 48 til 83 vaksne i poliklinisk behandling per 1 000 innbyggarar per år. Kontaktraten varierte i buområda frå 461 til 1~229 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med 696 som gjennomsnittleg årsrate.

Vaksne hadde i gjennomsnitt 12 polikliniske kontaktar per år, men talet varierte i buområda frå 8 til 15 polikliniske kontaktar per år.

Det var flest polikliniske kontaktar i psykisk helsevern (88-46 %). Bruk av avtalespesialistar var størst i hovudstadsområda (43-34 %), og lågast nord i landet (8 %). Polikliniske kontaktar i tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar utgjorde på landsnivå 14 %, og prosentdelen varierte i buområda frå 2 % til 29 %.

Kommentar

Vaksne i poliklinisk behandling er ei stor pasientgruppe. Med tanke på at pasientraten ikkje varierte stort mellom buområda er det verdt å legge merke til at kontaktraten er nær dobbelt så stor i buområde med størst rate som i buområde med minst rate. Vaksne Oslo-innbyggarar har prosentvis størst bruk av avtalespesialistar.

Døgnbehandling

Vaksne mellom 18 og 64 år, som i 2014-2018 hadde minst eitt døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar er inkludert.

Døgnopphald er definert som opphald på meir enn null døgn i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Døgnopphald med mindre enn åtte timar mellom utskriving og ny innskriving er slått saman. Opphald lengre enn 365 dagar er ekskludert. Årsratane er registrert på året pasienten blei utskriven.

Resultat

Kvart år hadde 27 700 vaksne døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert rusbehandling, til saman 50 800 opphald per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 6 til 13 vaksne i døgnbehandling per 1 000 innbyggarar per år. Opphaldsraten varierte i buområda frå 9 til 25 døgnopphald per 1 000 innbyggarar, med 16 som gjennomsnittleg årsrate.

Opphald for vaksne varte i gjennomsnitt 26 døgn, og varierte mellom buområda frå 19 til 32 døgn per opphald.

Døgnbehandling for vaksne (18-64 år) i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Tal pasientar, tal opphald og døgn per opphald fordelt på buområde og landet. Tala representerer gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Pasientar i døgnbehandlinge er ei langt mindre gruppe enn pasientar i poliklinisk behandling. Det er likevel ein merkbar variasjon med nær tre gonger fleire døgnopphald per 1~000 innbyggarar i buområda med høgast rate enn i buområde med lågast.

Det er ein tendens til større bruk av døgnopphald i nord, med låg poliklinisk kontaktrate og mange korte døgnopphald i enkelte buområde. I hovudstadområdet ser ein derimot få lange døgnopphald og høg poliklinisk kontaktrate. Variasjonen i døgnbehandling for vaksne er uønska.

Alkoholbrukslidingar er den hyppigaste rusbrukslidinga i Noreg, og er mest vanleg blant unge vaksne mellom 18 og 35 år. Skadeleg bruk av alkohol er meir vanleg blant menn enn hos kvinner. Pasientar med ruslidingar har ofte også andre psykiske lidingar og kroppslege sjukdommar. Personar med rusliding kan få både poliklinisk behandling og døgnbehandling i spesialisthelsetensta.

Poliklinikk

Vaksne mellom 18 og 64 år som i 2014-2018 hadde minst ein poliklinisk kontakt i psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar (TSB) eller hos avtalespesialist i psykisk helsevern, med rusliding som hovud- eller bitilstand er inkludert. Rusliding er definert ved ICD-10-kodane F10, F11, F12, F13, F14, F15, F16, F18, F19.

Polikliniske kontaktar er definert som kontaktar der pasienten (eller pårørande) var fysisk til stades, og blei skriven inn og ut same dato (inkluderer både polikliniske konsultasjonar og dagbehandlig). Indirekte polikliniske kontaktar er ikkje inkludert her.

Resultat

Kvart år var 25 000 vaksne med rusliding i poliklinisk behandling ved psykisk helsevern, TSB eller hos avtalespesialist psykisk helsevern, med nær 300~000 polikliniske kontaktar per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 4 til 17 vaksne med rusliding i poliklinisk behandling per 1 000 innbyggarar per år. Kontaktraten varierte i buområda frå 27 til 212 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med 93 som gjennomsnittleg årsrate.

Vaksne med rusliding hadde i gjennomsnitt 12 polikliniske kontaktar per år, men talet varierte i buområda frå 6 til 22.

Av kontaktane blei 77 % gjennomført i TSB og 11 i psykisk helsevern. I buområda varierte prosentdelen kontaktar i TSB frå 18 % til 91 %, og i psykisk helsevern frå 8 % til 80 %. Relativt få blei gjennomført hos avtalespesialistar (opp til 6 %).

Poliklinisk behandling for vaksne (18-64 år) med rusliding i psykisk helsevern og TSB. Tal kontaktar, tal pasientar og kontaktar per pasient fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år for perioden 2014-2018.

Kommentar

Det er særleg stor variasjon i poliklinisk behandling for vaksne med rusliding. Også variasjonen i pasientratar er stor mellom buområda, og vaksne frå buområde med høgast rate får kvart år meir enn tre gonger så mange polikliniske kontaktar som vaksne i buområde med lågast rate.

Vaksne med rusliding får ulik poliklinisk oppfølging, avhengig av kvar dei bur i landet. Relativt høgare bruk av poliklinikk innan psykisk helsevern og TSB i dei største byane, kan ha bakgrunn i større behov for behandling hos innbyggarane der.

Døgnbehandling

Vaksne mellom 18 og 64 år som i 2014-2018 hadde minst eitt døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar (TSB), med rusliding som hovud- eller bitilstand er inkludert. Rusliding er definert ved ICD-10-kodane F10, F11, F12, F13, F14, F15, F16, F18, F19.

Døgnopphald er definert som opphald på meir enn null døgn i psykisk helsevern eller TSB. Døgnopphald med mindre enn åtte timar mellom utskriving og ny innskriving er slått saman. Opphald lengre enn 365 dagar er ekskludert. Årsratane er registrert på året pasienten blei utskriven.

Resultat

Kvart år hadde 11 500 vaksne med rusliding døgnopphald i psykisk helsevern eller TSB, til saman nær 20 000 opphald per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 2 til 7 vaksne med rusliding i døgnbehandling per 1 000 innbyggarar per år.

Opphaldsraten varierte i buområda frå 4 til 11 døgnopphald per 1 000 innbyggarar, med 6 som gjennomsnittleg årsrate for landet. Opphald for vaksne med rusliding varte i gjennomsnitt 33 døgn, og varierte mellom buområda frå 26 til 45 døgn per opphald.

Døgnbehandling for vaksne (18-64 år) med rusliding, i psykisk helsevern og TSB. Tal pasientar, tal opphald og døgn per opphald fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Vaksne med rusliding utgjer omtrent ein tredjedel av alle vaksne i døgnbehandling i psykisk helsevern og TSB. Variasjonen mellom buområda for pasientar med rusliding i døgnbehandling er ikkje like markant som i poliklinisk behandling. Det er likevel halvanna gong lengre opphald i buområde med lengst opphald enn i buområde med kortast.

Det er uønska variasjonar i døgnbehandling av vaksne, og dette er særleg tydeleg for pasientar med rusliding.

Alvorleg psykisk liding, dvs. psykoseliding, alvorleg depresjon, mani eller bipolar liding, er forholdsvis sjeldne tilstandar og ca. 1-3,5 % av innbyggarane vil få ei psykoseliding i løpet av livet. Alvorleg psykisk liding kan føre til langvarig og stort funksjonsfall og omfattande hjelpebehov, mens andre kan ha eit meir kortvarig sjukdomsforløp. Pasientar med alvorleg psykisk liding får ofte både poliklinisk behandling og døgnbehandling i spesialisthelsetenesta.

Poliklinikk

Vaksne mellom 18 og 64 år som i 2014--2018 hadde minst ein poliklinisk kontakt i psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar (TSB) eller hos avtalespesialist i psykisk helsevern, med alvorleg psykisk liding som hovud- eller bitilstand er inkludert. Alvorleg psykisk liding (ALV) er definert ved ICD-10-kodane F20--29, F30.1, F30.2, F30.8, F30.9, F31, F32.3, F33.3.

Polikliniske kontaktar er definert som kontaktar der pasienten (eller pårørande) var fysisk til stades, og blei skriven inn og ut same dato (inkluderer både polikliniske konsultasjonar og dagbehandlig). Indirekte polikliniske kontaktar er ikkje inkludert.

Resultat

Kvart år var det knapt 20 000 vaksne med alvorleg psykisk liding i poliklinisk behandling ved psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert rusbehandling eller hos avtalespesialist psykisk helsevern, med omtrent 308~000 polikliniske kontaktar per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 4 til 11 vaksne med alvorleg psykisk liding i poliklinisk behandling per 1 000 innbyggarar per år. Kontaktraten varierte i buområda frå under 43 til 262 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med litt over 95 som gjennomsnittleg årsrate.

Vaksne med alvorleg psykisk liding hadde i gjennomsnitt 16 polikliniske kontaktar per år, men talet varierte i buområda frå 8 til 23 polikliniske kontaktar per år.

Poliklinisk behandling for vaksne (18-64 år) med alvorleg psykisk liding i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Tal kontaktar, tal pasientar og kontaktar per pasient fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Det er stor variasjon i poliklinisk behandling for vaksne med alvorleg psykisk liding, men liten variasjon i pasientraten. Pasientar frå buområde med flest kontaktar per pasient hadde tre gonger så mange kontaktar som vaksne pasientar i buområde med færrast.

Vaksne med alvorleg psykisk liding får ulik poliklinisk oppfølging, avhengig av kvar dei bur i landet. Behandlingstilboda i dei største byane er meir omfattande for enkeltpasientane, samanlikna med andre stadar. Relativt høgare bruk av poliklinikk i psykisk helsevern og rusbehandling i dei største byane kan også ha bakgrunn i større behov for behandling hos innbyggarane der.

Døgnbehandling

Vaksne mellom 18 og 64 år som i 2014-2018 hadde minst eitt døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar, med alvorleg psykisk liding som hovud- eller bitilstand er inkludert. Alvorleg psykisk liding er definert ved ICD-10-kodane F20--29, F30.1, F30.2, F30.8, F30.9, F31, F32.3, F33.3.

Døgnopphald er definert som opphald på meir enn null døgn i psykisk helsevern eller TSB. Døgnopphald med mindre enn åtte timar mellom utskriving og ny innskriving er slått saman. Opphald lengre enn 365 dagar er ekskludert. Årsratane er registrert på året pasienten blei utskriven.

Resultat

Kvart år hadde 7 920 vaksne med alvorleg psykisk liding døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert rusbehandling, til saman over 15 100 opphald per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 1,9 til 3,5 vaksne med alvorleg psykisk liding i døgnbehandling per 1~000 innbyggarar per år.

Opphaldsraten varierte i buområda frå 3,1 til 9,4 døgnopphald per 1 000 innbyggarar, med 4,7 som gjennomsnittleg årsrate. Opphald for vaksne med alvorleg psykisk liding varte i gjennomsnitt 29 døgn, og varierte mellom buområda frå 16 til 42 døgn per opphald.

Døgnbehandling for vaksne (18-64 år) med alvorleg psykisk liding i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Tal pasientar, tal opphald og døgn per opphald fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Det er stor variasjon i døgnbehandling for vaksne med alvorleg psykisk liding, sjølv om variasjonen i pasientrate er liten. Pasientar i nord har kortare døgnopphald, mens opphald i Oslo-områda har lengst varigheit.

Det er uønska variasjonar i døgnbehandling av vaksne, og dette er særleg tydeleg for pasientar med alvorleg psykisk liding.

Dei hyppigaste psykiske lidingane hos eldre er dei same som hos den yngre del av innbyggarane og kan bli behandla på same måte som yngre. Eldre kan i tillegg ha andre, aldersrelaterte utfordringar. I fleire europeiske land har 35 % av dei eldre hatt ei psykisk liding i løpet av det siste året, og norske studier viser ein auke i førekomsten av depresjon hos eldre. Førekomsten av demens er på 5-10 % hos eldre. Psykiske problem er ofte samansette, og utgreiing og behandling skjer både i primærhelsetenesta, geriatriske, nevrologiske, alderspsykiatriske og allmennpsykiatriske avdelingar og poliklinikkar. Organisering av tenestene kring psykisk liding hos eldre er ulik i ulike delar av landet.

Poliklinikk

Pasientar i alderen 65 år og eldre som i 2014-2018 hadde minst ein poliklinisk kontakt i psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar eller hos avtalespesialistar i psykisk helsevern, er inkludert i utvalet.

Polikliniske kontaktar er definert som kontaktar der pasienten (eller pårørande) var fysisk til stades, og blei skriven inn og ut same dato (inkluderer både polikliniske konsultasjonar og dagbehandlig). Indirekte polikliniske kontaktar er ikkje inkludert.

Resultat

Kvart år var 15 000 eldre i poliklinisk behandling ved psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert rusbehandling eller avtalespesialist psykisk helsevern, med knapt 104 000 polikliniske kontaktar per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 12 til 36 eldre i poliklinisk behandling per 1 000 innbyggarar per år. Kontaktraten varierte i buområda frå 44 til 413 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med 122 som gjennomsnittleg årsrate.

Eldre hadde i gjennomsnitt 7 polikliniske kontaktar per år, men talet varierte i buområda frå 3 til 12 polikliniske kontaktar per år.

Kommentar

Variasjonen i poliklinisk behandling er særleg stor for eldre pasientar. Eldre i Helse Nord har tydeleg lågare poliklinisk kontaktrate enn eldre frå landet elles, med høgast rate i Helse sør-Øst. Både kontaktrate, pasientrate og polikliniske kontaktar per pasient er høgast i Oslo, der også bruk av avtalespesialistar er høg. Kontaktraten for eldre er lågare enn for vaksne, barn og unge, og variasjonen mellom buområda er større for eldre enn for dei andre aldersgruppene.

Så tydeleg store variasjonar i poliklinisk behandling av pasientar med alvorlege lidingar gir mistanke om underforbruk av tenestene i delar av landet, og er uønska.

Døgnbehandling

Pasientar i alderen 65 år og eldre som i 2014-2018 hadde minst eitt døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar er inkludert.

Døgnopphald er definert som opphald på meir enn null døgn i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Døgnopphald med mindre enn åtte timar mellom utskriving og ny innskriving er slått saman. Opphald lengre enn 365 dagar er ekskludert. Årsratane er registrert på året pasienten blei utskriven.

Resultat

Kvart år hadde omtrent 3 800 eldre pasientar døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert rusbehandling, til saman over 5 600 opphald per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 4 til 8 eldre i døgnbehandling per 1 000 innbyggarar per år. Opphaldsraten varierte i buområda frå 5 til 13 døgnopphald per 1 000 innbyggarar, med 7 som gjennomsnittleg årsrate.

Opphald for eldre varte i gjennomsnitt 27 døgn, og varierte mellom buområda frå 19 til 39 døgn per opphald.

Døgnbehandling for eldre (65 år +) i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Tal pasientar, tal opphald og døgn per opphald fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Variasjonen i opphaldsratar er moderat for eldre i døgnbehandling i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Det er forholdsvis få pasientar og ratane kan derfor innehalde større innslag av tilfeldig variasjon.

Det er likevel nær tre gonger fleire opphald per innbyggar i buområde med høgast rate enn i buområde med lågast, og nesten dobbelt så mange døgn per opphald i buområde med flest døgn enn i buområde med færrast. Dette gir mistanke om at innbyggarane ikkje har eit likeverdig behandlingstilbod.

Alkoholbrukslidingar er den hyppigaste rusbrukslidinga i Noreg. Rusmiddelbruken blant eldre er aukande. Spesielt gjeld dette bruk av alkohol og vanedannande legemiddel. Skadeleg bruk av alkohol er meir vanleg blant menn enn hos kvinner. Pasientar med ruslidingar har ofte også andre psykiske lidingar og kroppslege sjukdommar. Personar med rusliding kan få både poliklinisk behandling og døgnbehandling i spesialisthelsetensta.

Poliklinikk

Pasientar i alderen 65 år og eldre som i 2014-2018 hadde minst ein poliklinisk kontakt i psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar (TSB) eller hos avtalespesialist i psykisk helsevern, med rusliding som hovud- eller bitilstand er inkludert. Rusliding er definert ved ICD-10-kodane F10, F11, F12, F13, F14, F15, F16, F18, F19.

Polikliniske kontaktar er definert som kontaktar der pasienten (eller pårørande) var fysisk til stades, og blei skriven inn og ut same dato (inkluderer både polikliniske konsultasjonar og dagbehandlig). Indirekte polikliniske kontaktar er ikkje inkludert.

Resultat

Kvart år var litt over 1 000 eldre med rusliding i poliklinisk behandling ved psykisk helsevern, TSB eller hos avtalespesialist psykisk helsevern, til saman nær 7 500 polikliniske kontaktar per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 0,4 til 4,8 eldre med rusliding i poliklinisk behandling per 1 000 innbyggarar per år. Kontaktraten varierte i buområda frå 1,1 til 42,9 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med 8,7 som gjennomsnittleg årsrate.

Eldre med rusliding hadde i gjennomsnitt 7 polikliniske kontaktar per år, men tallet varierte i buområda frå 2,4 til 9,1 polikliniske kontaktar per år.

Poliklinisk behandling for eldre med rusliding i psykisk helsevern og TSB. Tal kontaktar, tal pasientar og kontaktar per pasient fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Eldre med rusliding er ei lita pasientgruppe, men variasjonen i bruk av poliklinikk er særleg stor. Eldre i buområde med høgast rate har 39 gonger fleire kontaktar per 1 000 innbyggarar enn i enkelte buområde Nord. Også pasientratar er tydeleg høgast i Oslo, og lågast i Nord.

Så tydeleg store variasjonar i poliklinisk behandling gir mistanke om underforbruk av tenestene i delar av landet, og er uønska.

Døgnbehandling

Pasientar i alderen 65 år og eldre som i 2014-2018 hadde minst eit døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar (TSB), med rusliding som hovud- eller bitilstand er inkludert. Rusliding er definert ved ICD-10-kodane F10, F11, F12, F13, F14, F15, F16, F18, F19.

Døgnopphald er definert som opphald på meir enn null døgn i psykisk helsevern eller TSB. Døgnopphald med mindre enn åtte timar mellom utskriving og ny innskriving er slått saman. Opphald lengre enn 365 dagar er ekskludert. Årsratane er registrert på året pasienten blei utskriven.

Resultat

Kvart år hadde 584 eldre med rusliding døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert rusbehandling, til saman 854 opphald per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 0,4 til 2,8 eldre pasientar med rusliding i døgnbehandling per 1~000 innbyggarar per år.

Opphaldsraten varierte i buområda frå 0,6 til 4,2 døgnopphald per 1~000 innbyggarar, med 1,0 som gjennomsnittleg årsrate. Opphald for eldre med rusliding varte i gjennomsnitt 24 døgn, og varierte mellom buområda frå 14 til 42 døgn per opphald.

Døgnbehandling for eldre (65 år +) med rusliding, i psykisk helsevern og TSB. Tal pasientar, tal opphald og døgn per opphald fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Variasjonen i opphaldsratar er stor, men det er få eldre med rusliding som får døgnbehandling, med unntak av i hovudstadsområdet. Opphaldsratane kan derfor innehalde større innslag av tilfeldig variasjon og gi usikkerheit til ratane.

Alvorleg psykisk liding, dvs. psykoseliding, alvorleg depresjon, mani eller bipolar liding, er forholdsvis sjeldne tilstandar og ca. 1-3,5 % av innbyggarane vil få ei psykoseliding i løpet av livet. Alvorleg psykisk liding kan føre til langvarig og stort funksjonsfall og omfattande hjelpebehov, mens andre kan ha eit meir kortvarig sjukdomsforløp. Pasientar med alvorleg psykisk liding får ofte både poliklinisk behandling og døgnbehandling i spesialisthelsetenesta.

Poliklinikk

Pasientar i alderen 65 år og eldre som i 2014-2018 hadde minst ein poliklinisk kontakt i psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar (TSB) eller hos avtalespesialist i psykisk helsevern, med alvorleg psykisk liding som hovud- eller bitilstand er inkludert. Alvorleg psykisk liding (ALV) er definert ved ICD-10-kodane F20--29, F30.1, F30.2, F30.8, F30.9, F31, F32.3, F33.3.

Polikliniske kontaktar er definert som kontaktar der pasienten (eller pårørande) var fysisk til stades, og blei skriven inn og ut same dato (inkluderer både polikliniske konsultasjonar og dagbehandlig). Indirekte polikliniske kontaktar er ikkje inkludert.

Resultat

Kvart år var omtrent 2 000 eldre med alvorleg psykisk liding i poliklinisk behandling ved psykisk helsevern, tverrfagleg spesialisert rusbehandling eller hos avtalespesialist psykisk helsevern, til saman knapt 20 000 polikliniske kontaktar per år i Noreg.

Pasientraten varierte i buområda frå 1,2 til 7,6 eldre med alvorleg psykisk liding i poliklinisk behandling per 1 000 innbyggarar per år. Kontaktraten varierte i buområda frå 6 til 148 kontaktar per 1 000 innbyggarar, med 23 som gjennomsnittleg årsrate.

Eldre med alvorleg psykisk liding hadde i gjennomsnitt 9 polikliniske kontaktar per år, men talet varierte i buområda frå 3 til 20 polikliniske kontaktar årleg per pasient.

Poliklinisk behandling for eldre med alvorleg psykisk liding i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Tal kontaktar, tal pasientar og kontaktar per pasient fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

For eldre med alvorleg psykisk liding er variasjonen i kontaktratar særleg stor. Pasientratane er høgast i Oslo, der pasientane også har nær sju gonger fleire kontaktar per pasient enn i Nord.

Så tydeleg store variasjonar i poliklinisk behandling av pasientar med alvorlege lidingar gir mistanke om underforbruk av tenestene i delar av landet, og er uønska.

Døgnbehandling

Pasientar i alderen 65 år og eldre som i 2014–2018 hadde minst eitt døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar, med alvorleg psykisk liding som hovud- eller bitilstand er inkludert. Alvorleg psykisk liding er definert ved ICD-10-kodane F20–29, F30.1, F30.2, F30.8, F30.9, F31, F32.3, F33.3.

Døgnopphald er definert som opphald på meir enn null døgn i psykisk helsevern eller TSB. Døgnopphald med mindre enn åtte timar mellom utskriving og ny innskriving er slått saman. Opphald lengre enn 365 dagar er ekskludert. Årsratane er registrert på året pasienten blei utskriven.

Resultat

Kvart år hadde 1 141 eldre med alvorleg psykisk liding døgnopphald i psykisk helsevern eller tverrfagleg spesialisert rusbehandling, til saman 1 764 opphald per år i Noreg. Pasientraten varierte i buområda frå 0,9 til 3,0 eldre med alvorleg psykisk liding i døgnbehandling per 1 000 innbyggarar per år.

Opphaldsraten varierte i buområda frå 1,2 til 4,3 døgnopphald per 1 000 innbyggarar, med 2,1 som gjennomsnittleg årsrate. Opphald for eldre med alvorleg psykisk liding varte i gjennomsnitt 34 døgn, og varierte mellom buområda frå 23 til 54 døgn per opphald.

Døgnbehandling for eldre (65 år +) med alvorleg psykisk liding i psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert behandling av ruslidingar. Tal pasientar, tal opphald og døgn per opphald fordelt på buområde og landet. Gjennomsnittsverdiar per år (2014-2018).

Kommentar

Det er stor variasjon i døgnbehandling for eldre med alvorleg psykisk liding, og opphalda er i gjennomsnitt meir enn dobbelt så lange i hovudstadsregionen som i buområde med kortast opphald.

Variasjonen er uønska og det er sterk mistanke om at eldre med alvorleg psykisk liding ikkje har eit likeverdig behandlingstilbod.

I helseatlaset blir variasjon i bruk av helsetenester vurdert mellom ulike buområde. Buområda svarar til helseføretaka sine opptaksområde slik dei var inndelte i 2018, det siste året med data i analysane. Inndelinga går fram av vedlegg i rapporten Helseatlas psykisk helsevern og rusbehandling.

Rapporten gir også informasjon om metode brukt i standardisering av ratar og ved vurdering av geografisk variasjon i pasient- og forbruksratar.